Avrupa Birliğinde Geçici Koruma
Dünyadaki geçici koruma mekanizmalarına bakıldığında devletlerin kendi öznel durumlarına göre bu mekanizmayı geliştirdiğini görmekteyiz.
Avustralya’da geçici koruma statüsü göçmenlere ve iklimsel değişikliklerin getirmiş olduğu doğal afetler sonucu yerinden olmuş kişilere verilmekte iken; Amerika Birleşik Devletleri’nde halen Amerika topraklarında bulunan, menşe ülkesinde devam eden silahlı çatışmalar, çevresel afetlerin geçici etkileri ve diğer sıra dışı ve geçici sebepler nedeniyle ülkesine döndüğünde kişisel güvenliği ciddi tehdit altında bulunacak olan yabancı ülkenin vatandaşlarına tanınan ülke bazında bir tanımlanma biçimidir.[1] Kanada’da ise devam eden silahlı çatışma, iklimsel değişikliklerin getirmiş olduğu doğal afetler, diğer olağanüstü ve geçici durumlar karşısında belli gruplara bu statüyü göçmenlerden farklı olarak sınırlı süreli olarak vermekte ve koruma sağlanmaktadır. Geri göndermeme ilkesi gözetilmekte, süre bittikçe menşe ülkenin objektif koşullarına ve olaydan olaya göre korumanın süresi uzatılabilmektedir.
Avrupa Birliği ülkelerinde geçici koruma iki farklı şekilde anlaşılabilmektedir:
-Sığınma başvurusu yapılırken devlet, başvuran kişiyi geçici koruma altına almakta ve sığınma prosedürlerini devam ettirmektedir.
-Avrupa Birliği topraklarına kitlesel olarak akın eden yerinden edilmiş kişilerle ilgilidir.
Geçici koruma mekanizmasının en etkili örneği 1990’lı yılların başında, Eski Yugoslavya’daki çatışmalardan kaçan insanları korumak için bazı Avrupa Devletleri tarafından yapılan uygulamalar olarak gösterilebilmektedir.[2] [3]
Avrupa birliği sığınma mevzuatında geçici korumanın hukuki temelini “Yurdundan ayrılmaya zorlanmış kimselerin kitlesel sığınma durumunda geçici koruma sağlamak için asgari standartlar hakkında ve üye devletler arasında bu tür insanları ülkeye kabul etmesi ve sonrasında bunun sonuçlarına katlanmasına ilişkin olarak 20 Temmuz 2001 tarihli ve 2001/55/EC (AT) sayılı Avrupa Birliği Konseyi Yönergesi” (Geçici Koruma Yönergesi) oluşturmaktadır. “Geçici koruma” kavramı Yönergenin 2 inci maddesinin (a) fıkrasında üçüncü ülkelerden gelen ve kendi ülkelerine geri dönemeyen yurdundan ayrılmaya zorlanmış kimselerin kitlesel sığınması ya da yakın bir kitlesel sığınma tehlikesi durumunda, özellikle de sığınma sisteminin bu akınla, etkili işleyişi olumsuz biçimde etkilenmeksizin başa çıkamayacağına dair bir riskin bulunması durumunda, ilgili kişilerin ve koruma talep eden diğer kimselerin menfaatleri doğrultusunda bu tür kişilere acil ve geçici koruma sağlanması olarak tanımlanmaktadır.
Geçici Koruma Yönergesinin 2 nci maddesinin (d) fıkrasında kitlesel sığınma, “yurdundan ayrılmaya zorlanmış, özel bir ülke ya da coğrafi alandan gelen çok sayıda kişinin, ulaşmaları ister kendiliğinden ister yardım sonucu olsun örneğin bir tahliye programı aracılığı ile Topluluğa ulaşması” olarak tanımlanmıştır.
Yönergeye göre geçici korumanın süresi bir yıldır. Konsey Kararı nedeni ile sona erdirildiği durumlar haricinde, bu süre en fazla bir yıllık bir müddet için altı aylık periyotlar halinde otomatik olarak uzatılabilir.
Yönergeye göre Üye ülkeler;
- Oturma izni için gerekli önlemleri almak,
- Transit vizeler dahil olmak üzere gerekli vizeleri sağlamak,
- Geçici korumanın içeriğini ve hakları belirten belge vermek,
- Kendi sınırları içerisinde ilgili kişi hakkında kişisel verileri (isim, uyruk, doğum tarihi ve yeri, medeni hali, aile ilişkileri) almak,
- Geçici koruma süresini aşmayan şekilde eğitim olanakları, mesleki eğitim ve pratikte işyeri deneyimi gibi ücretli ya da serbest meslek sahibi olarak çalışmalarına izin vermekle
yükümlüdürler.
Yönerge aynı zamanda geçici durumun oluşması halinde geçici korumanın oluşması için asgari ölçütleri ve geçici düzenlemeleri ortaya koymaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin yönergeye dair yaptığı yorumda, toplu sığınmadan anlaşılması gerekenin, bireysel sığınma işlemlerinin yapılamayacak kadar çok sayıda sığınma durumunun ortaya çıkması anlaşılmaktadır.[4]
[1] Amerika Birleşik Devletleri Göç ve Vatandaşlık Kanunu, 244.bölüm Geçici koruma Statüsü Tanınması Bölümü. Şimdiye dek Amerika’da bulunan Haiti, El Salvador, Honduras, Nikaragua, Somali, Sudan, Güney Sudan, Suriye ülke vatandaşlarına geçici koruma sağlanmıştır.
http://www.uscis.gov/portal/site/uscis/menuitem.5af9bb95919f35e66f614176543f6d1a/?vgnextoid=556d2d912d556310VgnVCM100000082ca60aRCRD&vgnextchannel=c94e6d26d17df110VgnVCM1000004718190aRCRD
http://www.uscis.gov/portal/site/uscis/menuitem.5af9bb95919f35e66f614176543f6d1a/?vgnextoid=556d2d912d556310VgnVCM100000082ca60aRCRD&vgnextchannel=c94e6d26d17df110VgnVCM1000004718190aRCRD
[2] BMMYK, BM Genel Kurul Kararı ile almış olduğu yetki ve sorumluluk çerçevesinde, yetki alanını 1951 Sözleşmesi’ndeki mülteci tanımını aşacak şekilde, örneğin yerlerini terk etmeye zorlanan kişileri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir.
[3] Hathaway, James, The Law of Refugee Status, Kanada: Butter Worths Yayınları, 1991, s. 12-13.
[4] Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı, BMMYK Türkiye, İltica ve Göç Mevzuatı, Başkent Matbaası, Ankara, 2005, s. 146.
© 2025 Göç İdaresi Başkanlığı